Tại sao Nga loại tàu ngầm có biệt danh “cá mập biển sâu” khỏi biên chế?

Đánh giá về sự kiện trên, nhiều chuyên gia quân sự Nga nhận định Bộ Quốc phòng Nga có nhiều lý do để loại biên tàu ngầm lớp Akula, mà đơn giản nhất là dòng tàu ngầm chiến lược này đã lạc hậu và không còn phù hợp với các nhiệm vụ chiến lược tương lai của Nga.

Quá to lớn là trở ngại

Với chiều dài tổng thể 175 m, thân rộng 23 m và lượng choán nước đạt tới 48.000 tấn khi lặn, tàu ngầm lớp Akula (tạm dịch: Cá mập xám) đang giữ kỷ lục Guinness về dòng tàu ngầm lớn nhất con người từng chế tạo. Được phát triển trong thập kỷ 1970 và biên chế cho Hải quân Liên Xô từ những năm 1980, tàu ngầm lớp Akula được mệnh danh là “cá mập biển sâu” từng là xương sống của lực lượng răn đe chiến lược. Nhờ thiết kế khổng lồ, “cá mập biển sâu” có thể hoạt động liên tục trên biển tới 120 ngày và đáp ứng được việc tung các đòn tấn công bất ngờ bằng SLBM trong trường hợp Liên Xô bị tấn công hạt nhân.

Tàu ngầm lớp Akula có kích thước khổng lồ tương đương với sân bóng đá. Ảnh: RIAN

Chuyên gia Konstantin Makienko, Phó Giám đốc Trung tâm phân tích Chiến lược và Công nghệ Nga đánh giá: “Tàu ngầm Đồ án 941 giống như một con quái vật khổng lồ và đắt đỏ. Ở thời điểm tiềm lực Liên Xô mạnh nhất, đã có 6 chiếc tàu ngầm như vậy được đóng mới. Chúng chính là con bài đối trọng với các tàu ngầm hạt nhân lớp Ohio của Mỹ”. Xét về mặt kỹ thuật, tàu ngầm Akula được thiết kế theo tư duy chiến tranh tổng lực giữa Liên Xô và Mỹ. Chính lớp tàu ngầm này đã giúp cân bằng cán cân hạt nhân chiến lược giữa 2 siêu cường. Tuy nhiên, vấn đề này đã thay đổi khi Liên Xô tan vỡ, Hiệp ước cắt giảm vũ khí tiến công chiến lược (START) giữa Nga và Mỹ có hiệu lực, nhiều chuyên gia quân sự cho rằng, tàu ngầm lớp Akula đã giảm vai trò của mình. Nó quá lớn và tiêu tốn quá nhiều chi phí để duy trì.

Thiết kế của tàu ngầm lớp Akula phù hợp để mang theo tới 20 đạn SLBM R-39. Dòng SLBM sử dụng nhiên liệu rắn này nặng 95 tấn, nặng gấp 3 SLBM Trident C-4, nặng gấp rưỡi SLBM Trident II D-5. SLBM R-39 của Liên Xô có tầm bắn và khả năng mang vác khối lượng đầu đạn hạt nhân vượt trội so với tên lửa của Mỹ.

Chuyên gia quân sự Nga Vadim Saranov đánh giá: “Lượng choán nước của tàu ngầm lớp Akula khi đủ tải vào khoảng 20.000 tấn, trong khi đó tàu ngầm lớp Ohio chỉ khoảng 18,500 tấn. Tàu ngầm Akula có sức mạnh công phá khủng khiếp với 20 tên lửa R-39 mang theo”.

“Người khổng lồ tốn kém”

Với thân hình đồ sộ, tàu ngầm lớp Akula cần có cầu cảng đặc biệt để neo đậu cũng như chi phí lớn để duy trì hoạt động.

Chuyên gia V. Saranov cho biết, chi phí duy trì mỗi tàu ngầm lớp Akula gấp đôi so với các dòng tàu ngầm hạt nhân 667BDR Kalmar và 667BDRM Delphin. Trong khi đó, các lớp tàu ngầm này chỉ thua kém tàu ngầm lớp Akula 4 SLBM mang theo.

Một tàu ngầm hạt nhân lớp Akula đậu tại cầu cảng ở Severodvinsk. Ảnh: RIAN

Ngoài chi phí duy trì tàu ngầm Akula, việc niêm cất và vận chuyển SLBM R-39 cũng tiêu tốn rất nhiều ngân sách. Tại Murmansk, Liên Xô đã phải xây dựng 40 km đường sắt đặc biệt để chở tên lửa R-39 ra cầu cảng. Ngoài ra, hệ thống cần cẩu hạng nặng cũng được xây dựng để có thể chuyển tên lửa R-39 xuống giếng phóng trên tàu ngầm.

Để sửa chữa và đại tu, tàu ngầm lớp Akula cần ụ nổi khổng lồ PD-50. Hiện tại, ụ nổi này được sử dụng cho tuần dương hạm tên lửa hạng nặng mang máy bay Admiral Kuznetsov.

Chuyên gia V. Saranov đánh giá, một trong những thất vọng đối tàu ngầm lớp Akula là những nhà thiết kế kỳ vọng kích thước đồ sộ của nó có thể xuyên thủng lớp băng dày tại Bắc Cực để phóng tên lửa. Tuy nhiên, trong năm 1990, tàu ngầm lớp Akula TK-202 đã không thể phá vỡ lớp băng dày Bắc Cực để nổi lên mặt nước. Thậm chí, sau hàng chục lần va chạm với lớp băng dày, khung vỏ, nhiều thiết bị cảm biến của tàu ngầm TK-202 đã bị hư hại.

Số phận của “cá mập biển sâu”

Sau khi Liên Xô tan vỡ, Nga không đủ nguồn tài chính duy trì hoạt động của các tàu ngầm lớp Akula, phần lớn chúng đã dừng hoạt động.

Các tàu ngầm hạt nhân lớp Akula là Severstal và Archangelsk dừng hoạt động trong các năm 2004 và 2006. Chúng được chuyển sang chế độ niêm cất khi tên lửa R-39 hết niên hạn sử dụng vào giữa những năm 2000. Sau sự kiện này, giới chức hải quân Nga đã tính toán tới số phận cuối cùng của dòng tàu ngầm khổng lồ này.

Tàu ngầm hạt nhân lớp Ohio của Mỹ. Ảnh: DefenseTalk

Liên quan tới số phận của tàu ngầm lớp Akula, chuyên gia Konstantin Sivkov nhận định: “Người Mỹ đã hoán cải thành công tàu ngầm hạt nhân mang tên lửa chiến lược lớp Ohio sang mang tên lửa hành trình chiến thuật. Tôi cho rằng, kinh nghiệm này có thể áp dụng với tàu ngầm lớp Akula. Mỗi tàu ngầm lớp Ohio sau khi hoán cải có thể mang theo 150 tên lửa hành trình Tomahawk, còn tàu ngầm lớp Akula sau khi hoán cải có thể mang theo 200 tên lửa hành trình. Chính vì lý do trên, tôi cho rằng, việc loại biên và tháo dỡ tàu ngầm lớp Akula là sai lầm”.

Tuy nhiên, quan điểm của chuyên gia K. Sivkov không nhận được sự ủng hộ của nhiều chuyên gia quân sự Nga khác. Theo đánh giá của chuyên gia Konstantin Makienko, lợi ích của việc hoán cải tàu ngầm lớp Akula so với chi phí phải bỏ ra để duy trì dòng tàu ngầm đã phục vụ từ những năm 1980 này là không tương xứng. Hải quân Nga hiện tại đã có những tàu ngầm mang tên lửa hành trình “cơ động hơn, chi phí hoạt động kinh tế hơn” so với “cá mập biển sâu”.

Sau khi cân nhắc các yếu tố, Bộ Quốc phòng Nga đã quyết định loại biên và tháo dỡ các tàu ngầm lớp Akula cũ trong cuối tháng 1-2018. Đối với các tàu ngầm hạt nhân, việc loại biên và tháo dỡ rất tốn kém do nhiều phần của tàu đã bị ô nhiễm nặng sau thời gian dài hoạt động, lò phản ứng hạt nhân trên tàu cần xử lý đặc biệt sau khi dừng hoạt động, cũng như các bí mật công nghệ đặc biệt sử dụng trên tàu ngầm hạt nhân chiến lược…

Trước khi bị loại biên, tàu ngầm lớp Akula đóng vai trò quan trọng trong quá trình đào tạo kíp thủy thủ và thử nghiệm vũ khí dành cho tàu ngầm Đồ án 955/955A Borey mới.

Tàu ngầm hạt nhân lớp Borey, người "thay thế" xứng đáng của tàu ngầm lớp Akula. Ảnh: TASS

“Theo quyết định của Bộ Quốc phòng Nga, tàu ngầm lớp Akula không chỉ hoàn thành nghĩa vụ của mình với vai trò tàu ngầm tấn công chiến lược mà còn là phương tiện thử nghiệm công nghệ mới, đào tạo thủy thủ đoàn sau khi bị loại biên”, chuyên gia Konstantin Makienko đánh giá.

TUẤN SƠN (tổng hợp)