Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo đang mở ra cánh cửa mới cho tội phạm công nghệ cao. Chúng không còn chỉ sử dụng mã độc hay lừa đảo điện tử truyền thống, mà đang khai thác AI như một “vũ khí thế hệ mới”: Tạo giọng nói giả mạo, dựng khuôn mặt deepfake, giả danh người thân, lãnh đạo, chuyên gia, thao túng tài chính và thực hiện các cuộc tống tiền tinh vi. Đây là mối đe dọa đang leo thang với tốc độ vượt ngoài khả năng nhận diện của người dân, doanh nghiệp và thậm chí cả hệ thống bảo mật truyền thống.
Tội phạm AI- Chuyển từ thủ công sang tự động
Nếu trước đây lừa đảo công nghệ cao cần nhiều thời gian chuẩn bị, thì nay AI giúp tội phạm: Tự động hóa quá trình thu thập thông tin, tạo ra kịch bản lừa đảo hoàn chỉnh chỉ trong vài giây, cá nhân hóa nội dung tấn công dựa trên dữ liệu hành vi, tăng độ thuyết phục bằng hình ảnh, giọng nói, văn bản gần như thật tuyệt đối. Tội phạm không còn cần kỹ năng cao; chỉ cần một mô hình AI là đủ để thao túng hàng ngàn nạn nhân cùng lúc.
Xu hướng tội phạm tài chính dùng AI đang leo thang theo bốn dạng chủ yếu: (1) Giả giọng người thân để vay tiền AI: Chỉ cần 3 -10 giây mẫu giọng nói là có thể: Gọi điện giả danh, khóc lóc, cầu cứu, yêu cầu chuyển tiền gấp, gửi số tài khoản do tội phạm điều khiển. Nhiều nạn nhân “mất trắng” chỉ vì tin vào một cuộc gọi tưởng như của con, của anh em, hoặc của lãnh đạo cơ quan. (2) Giả danh lãnh đạo doanh nghiệp yêu cầu chuyển khoản: Một số vụ việc quốc tế ghi nhận AI mô phỏng gương mặt và giọng nói CEO trong cuộc họp video, chỉ đạo kế toán chuyển tiền. Độ chân thật khiến nạn nhân “không thể nghi ngờ”. (3) Giả mạo nhân viên ngân hàng, công an, tòa án AI tạo ra: Văn bản, con dấu, chữ ký, hội thoại qua video giả mạo… Tất cả được dựng như thật, khiến nạn nhân tin rằng mình đang tiếp xúc với cơ quan Nhà nước. (4) Tấn công tài chính bằng “bot AI” biết đàm phán: Một số nhóm tội phạm sử dụng chatbot AI đóng vai nhân viên tư vấn, dụ dỗ đầu tư, tham gia app tài chính, hoặc mua bán tiền ảo. Mỗi câu trả lời đều được tối ưu để khiến nạn nhân tin tưởng tuyệt đối.
Deepfake - vũ khí tống tiền thế hệ mới
Ảnh minh họa: vov.vn
Deepfake đang trở thành công cụ tống tiền nguy hiểm nhất, với ba dạng tấn công phổ biến: (1) Tạo hình ảnh, video riêng tư giả mạo: Tội phạm ghép mặt nạn nhân vào hình ảnh nhạy cảm, video riêng tư, nội dung xúc phạm danh dự. Sau đó đe dọa phát tán nếu không nộp tiền. (2) Tống tiền doanh nghiệp bằng deepfake lãnh đạo: Tội phạm dựng video “giám đốc doanh nghiệp nói sai phạm”, rồi đòi tiền để đổi lấy việc không công bố. Dù là giả, doanh nghiệp vẫn hoang mang, lo ảnh hưởng uy tín. (3) Tấn công uy tín cán bộ, người nổi tiếng: Deepfake được dùng để tạo clip phát ngôn phản cảm, tình huống sai trái, hành vi không đúng chuẩn mực. Mục tiêu: Bôi nhọ hình ảnh, gây mất niềm tin, tạo khủng hoảng dư luận – một hình thức tấn công chính trị nguy hiểm.
Vì sao tội phạm AI ngày càng nguy hiểm?
Thứ nhất: AI giúp chúng “ẩn danh tuyệt đối”. Không cần gặp mặt, không cần tương tác thật. Mọi dấu vết đều mờ, khó truy nguyên. Thứ hai: AI tạo ra “độ tin cậy ảo” video, giọng nói, chứng cứ… đều quá thật, khiến nạn nhân không còn dựa được vào cảm giác để phân biệt. Thứ ba: AI phát triển nhanh hơn hệ thống pháp lý và bảo mật Luật pháp, quy chuẩn, cơ chế giám sát chưa kịp hoàn thiện. Trong khi đó, tội phạm thay đổi chiến thuật liên tục, theo tốc độ cập nhật mô hình AI. Thứ tư: Tâm lý đám đông bị đẩy vào trạng thái hoang mang. Khi mọi thứ đều có thể giả, người dân dễ mất tỉnh táo. Tội phạm dựa vào đó để liên tục nâng mức tống tiền và lừa đảo.
Xây dựng “lá chắn an ninh AI” - yêu cầu cấp bách đối với mỗi quốc gia
Để đối phó với tội phạm AI, cần 3 tầng phòng thủ chiến lược: (1) Tầng pháp lý, xây dựng luật về AI tạo sinh và deepfake; nhận diện deepfake; quy định trách nhiệm nền tảng; hình sự hóa hành vi tạo nội dung giả mạo; quản lý AI thương mại phục vụ cộng đồng. (2) Tầng công nghệ phát triển công cụ chống giả mạo AI: hệ thống phát hiện deepfake, công cụ phân tích giọng nói giả, xác thực danh tính qua nhiều lớp, chuẩn bảo mật mới cho ngân hàng, doanh nghiệp, cơ quan quản lý (3) Tầng xã hội - nâng cao nhận thức cộng đồng: Biết cách kiểm tra cuộc gọi nghi vấn, cảnh giác với video, giọng nói “quá giống thật”, cơ chế cảnh báo nhanh khi xuất hiện nội dung giả mạo, truyền thông rộng rãi về thủ đoạn lừa đảo mới… Đây không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chuyên trách, mà là trách nhiệm của cả hệ thống và cộng đồng xã hội.
Tội phạm công nghệ cao đã bước sang giai đoạn dùng AI để tăng tốc độ, tăng độ tinh vi, tăng phạm vi tấn công. Chúng ta không thể chống lại tội phạm AI bằng công cụ cũ. Trong tương lai gần, chỉ có AI phòng thủ mới đủ khả năng đối đầu AI tấn công. Và nhiệm vụ của các tổ chức cá nhân, nhất là truyền thông báo chí phải cảnh báo, dẫn đường, nâng cao nhận thức, giúp xã hội xây dựng “kháng thể công nghệ”, không bị đánh lừa bởi những điều chưa từng tồn tại.
Theo QĐND điện tử
Bài viết, video, hình ảnh đóng góp cho chuyên mục vui lòng gửi về
bhqdt@baohaiquanvietnam.vn
