Bộ Tham mưu Hải quân: 60 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành (1959-2019)

Phòng Tham mưu và các đơn vị tiền thân ra đời; tổ chức xây dựng lực lượng Hải quân, sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu bảo vệ vùng biển miền Bắc.

Sau khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta kết thúc thắng lợi, nước Việt Nam tạm thời bị chia cắt làm hai miền: miền Bắc hoàn toàn giải phóng, tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội; miền Nam còn bị đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai thống trị. Việc bảo vệ, quản lý trên 800 km bờ biển và một vùng biển rộng lớn của miền Bắc trở thành nhiệm vụ quan trọng có ý nghĩa chiến lược cả về chính trị, kinh tế và quốc phòng-an ninh.

Thực hiện Nghị quyết của Tổng Quân uỷ về xây dựng lực lượng phòng thủ bờ bể, ngày 7-5-1955, Bộ Quốc phòng-Tổng Tư lệnh ra Nghị định số 284/NĐ-A thành lập “Cục Phòng thủ bờ bể” trực thuộc Bộ Tổng tư lệnh. Ngày 12-5-1955, Bộ Tổng tư lệnh phê duyệt đề án xây dựng Bộ đội phòng thủ bờ bể (1955-1956), trong đó xác định nhiệm vụ của cơ quan Cục Phòng thủ bờ bể là: “Giúp Tổng Quân ủy và Bộ Tổng tư lệnh chỉ đạo các lực lượng phòng thủ bờ bể và trực tiếp xây dựng các thủy đội...”. Tổ chức cơ quan Cục gồm: Thủ trưởng Cục; các phòng Tác chiến, Quân lực, Huấn luyện, Chính trị, Cung cấp và các ban: Địa dư đồ bản-Khí tượng hoa tiêu, Hành chính.

Chi bộ cơ quan Cục Phòng thủ bờ bể được thành lập, trực thuộc Đảng bộ Bộ Tổng Tham mưu gồm các tổ đảng các bộ phận Tham mưu, Chính trị, Hậu cần và Hành chính do đồng chí Nguyễn Đôn làm Bí thư Chi bộ. Đồng chí Đoàn Bá Khánh được chỉ định làm Chi ủy viên của Chi ủy Chi bộ cơ quan Cục đồng thời phụ trách tổ Đảng bộ phận Tham mưu.

Bộ phận Tham mưu (Tác chiến, Quân lực, Huấn luyện, Địa dư đồ bản-Khí tượng hoa tiêu) là trung tâm hiệp đồng mọi nhiệm vụ liên quan đến tác chiến, nghiên cứu, huấn luyện, có nhiệm vụ phối hợp với các bộ phận khác làm tham mưu cho thủ trưởng Cục nghiên cứu tổ chức những đơn vị chuyên hoạt động trên mặt biển để giữ vững trật tự, trị an vùng duyên hải; chống các hoạt động hải phỉ, biệt kích, gián điệp, đặc vụ… bảo đảm cho nhân dân tự do làm ăn, sinh sống và bảo đảm cho các ngành kinh tế của Nhà nước, địa phương hoạt động trên biển an toàn.

Ngày 22-5-1956, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng kiêm Tổng Tư lệnh ra Quyết định (số 031/QĐ) đặt Cục Phòng thủ bờ bể trực thuộc Bộ Tổng Tham mưu với nhiệm vụ: Trực tiếp giúp Bộ chỉ đạo các Quân khu về công tác huấn luyện, theo dõi hoạt động của bộ đội bờ biển, báo cáo và thông báo tình hình trên biển… Tổ chức biên chế cơ quan Cục rút gọn còn 3 phòng: Nghiên cứu (Quân lực), Theo dõi hoạt động (Tác chiến), Huấn luyện và 2 ban: Bảo đảm khí tài và Đồ bản - Khí tượng; không có cơ quan Chính trị và Hậu cần riêng.

Ngày 24-1-1959, Bộ Quốc phòng ra Nghị định số 320-NĐ thành lập Cục Hải quân thay cho Cục Phòng thủ bờ bể. Nhiệm vụ của Cục Hải quân được xác định là: “Giúp Bộ Quốc phòng-Tổng Tư lệnh nghiên cứu thực hiện kế hoạch xây dựng lực lượng Hải quân, chỉ huy lực lượng Hải quân trong thời bình làm nhiệm vụ bảo vệ hải phận miền Bắc, trong thời chiến thì phối hợp với các binh chủng khác tác chiến tiêu diệt địch”. Cơ quan Cục gồm 5 phòng: Tham mưu, Chính trị, Hậu cần, Công trình và Đo đạc biển. 5 đơn vị trực thuộc là Trường Hải quân (từ Trường Huấn luyện bờ biển), Đoàn 130, Đoàn 135, Tiểu đoàn công trình 145 và Xưởng 46...

Thành lập Cục Tham mưu Hải quân; tham mưu tổ chức lực lượng, chỉ huy điều hành các lực lượng Hải quân đánh thắng trận đầu (ngày 2 và 5-8-1964)     

Ngày 3-1-1964, Bộ Quốc phòng ra Quyết định (số 01/QĐ) thành lập Bộ Tư lệnh Hải quân (trên cơ sở Cục Hải quân) có nhiệm vụ lãnh đạo chỉ huy xây dựng Quân chủng Hải quân, tự đảm nhận nhiệm vụ hoạt động chiến đấu trên không phận, hải phận, bờ biển miền Bắc. Cơ quan Bộ Tư lệnh Hải quân gồm 3 cục: Tham mưu, Chính trị, Hậu cần và Phòng Công trình... Từ đây, Hải quân nhân dân Việt Nam trở thành một Quân chủng, là lực lượng nòng cốt cùng toàn dân toàn quân bảo vệ vùng biển và các hải đảo của Tổ quốc. Phòng Tham mưu Hải quân được nâng cấp thành Cục Tham mưu Hải quân. Cơ quan tham mưu các cấp được kiện toàn thành một hệ thống từ Bộ Tư lệnh Hải quân xuống các khu tuần phòng và các đơn vị.

Trong trận chiến đấu đầu tiên chống cuộc tập kích của không quân hải quân Mỹ ngày 5-8, Cục Tham mưu làm tham mưu cho Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Hải quân đánh giá đúng tình hình, lãnh đạo chỉ đạo các cơ quan, đơn vị tổ chức cho bộ đội sơ tán kịp thời, giảm đáng kể thiệt hại về người và vũ khí trang bị kỹ thuật; chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc lực lượng phòng không hải quân của Khu tuần phòng 2, các phân đội 5, 6, 7 ở khu vực Cửa Hội và Cảng Gianh, vùng biển Lạch Trường; Khu Tuần phòng 1 và căn cứ Bãi Cháy phối hợp hiệp đồng chặt chẽ với các lực lượng pháo phòng không, công an vũ trang, dân quân tự vệ và nhân dân địa phương ven biển miền Bắc chiến đấu kiên cường, dũng cảm, bảo vệ lực lượng và nhân dân, bắn rơi 8 máy bay Mỹ, trong đó có chiếc đầu tiên A4 Skai-hốc rơi trên miền Bắc.

HQVN